آثار رفع تحریم ها بر صنعت بیمه

متن یادداشت سایت تحلیلی- خبری آیین به قلم علی زین ساز عضو انجمن حرفه ای صنعت بیمه ، با عنوان «آثار رفع تحریم ها بر صنعت بیمه» به شرح ذیل است:

اثر تحریم بر صنعت بیمه کشور از دو کانال قابل بررسی و محاسبه است:
اولین کانال یا اثر مستقیم تحریم بر صنعت، از اعمال محدودیت بر واگذاری اتکایی به شرکت های خارجی و اعمال محدودیت در ارتباط با شرکت های خارجی بر صنعت بیمه کشور ایجاد شد.
دومین کانال اثرگذاری غیرمستقیم تحریم بر صنعت، از طریق فشار بر متغیرهای کلان اقتصادی و در نتیجه، تاثیر پذیری صنعت بیمه داخل از این متغیرها بود. متغیرهایی مانند واردات و صادرات محصولات و تاثیر بر تولید ناخالص ملی (GDP) نرخ ارز و نرخ تورم داخلی در این زمینه دارای اهمیت هستند و صنعت بیمه کشور نیز مانند هر صنعت فعالی در کشور از این متغیرها تاثیر پذیرفت.

الف- اثرات مستقیم تحریم ها بر صنعت بیمه

1- عدم ارائه پوشش اتکایی (ریسک های بزرگ فاجعه آمیز)
اعمال تحریم بر کشور باعث می شود که در صنعت بیمه، توجه بیشتر بیمه های اتکایی به داخل معطوف شود و این موضوع باعث افزایش ریسک صنعت بیمه در کشور می گردد. اولین کانال یا اثر مستقیم تحریم بر صنعت، از اعمال محدودیت بر واگذاری اتکایی به شرکت های خارجی و اعمال محدودیت در ارتباط با شرکت های خارجی بر صنعت بیمه کشور ایجاد می شود.
بنابر گزارش بیمه مرکزی، در خصوص حق بیمه تولید شده کشور، از مجموع ۶/۴ میلیارد دلار حق بیمه تولید شده بازار بیمه کشور در سال ۱۳۸۸(۲۰۰۹) حدود ۸۸ میلیون یورو معادل۱۲۰ میلیون دلار (با نرخ ارز هر دلار 9،900 ریال) در خارج از کشور بیمه اتکائی شده است. به این ترتیب بازار بیمه کشور در سال 1388 برای اتکائی کردن حدود ۵/۲ درصد از حق بیمه های تولیدی خود، به بازارهای اتکائی خارج مراجعه کرده و بقیه را در داخل نگهداری کرده است.
اگر فرض را بر این امر قرار دهیم که میزان واگذاری در سال 94 مشابه سال 88 باشد می توان رقم واگذاری اتکایی به خارج از کشور را پس از برچیده شدن تحریم ها به صورت جدول شماره (1) پیش بینی نمود.
در سال 1388 واگذاری به خارج 5/2 درصد از کل حق بیمه تولیدی صنعت بیمه بوده است که اگر این درصد در سال های بعد ادامه می یافت در سال 1393 مبلغ 1/5 هزار میلیارد ریال واگذاری به خارج وجود داشت.

2- بیمه های کشتی (P&I و H&M)
صنعت بیمه دریایی، تأمین کننده پوشش بیمه ای فعالیت های جهانی کشتیرانی است. پوشش پی اند آی، نوعی پوشش بیمه مسئولیت شخص ثالث است که برای تحت پوشش قرار دادن مالکان کشتی در برابر مسئولیت هایی مانند آلودگی نفت، فوت و آسیب جسمانی به پرسنل، برداشت لاشه کشتی و خسارت به سایر شناورها و اموال خریداری می شود. در برخی موارد مانند مسئولیت های مربوط به آلودگی نفتی و فوت یا صدمه جسمانی به مسافران، کنوانسیون های بین المللی دریایی مستقیماً کنترل بر این موارد را برعهده دارند تا از وجود پوشش بیمه ای کافی یا سایر وثیقه های مالی با سقف بسیار بالایی برای حفاظت از قربانیان شخص ثالث اطمینان حاصل نمایند.
درحالیکه تحریم ها مانع از تأمین پوشش بیمه ای پی اند آی توسط کلوپ های بین المللی و شناخته شده پی اند آی برای کشتیرانی هایی شده است که تمایل به حمل و نقل نفت ایران دارند. کلوپ های جایگزین پی اند آی مانند کیش پی اند آی در ایران و حتی دولت، تأمین پوشش پی اند آی را برعهده گرفته اند، حال در اینجا مسئله پیش رو توانایی پرداخت خسارتها و میزان پوششی است که کلوپ های جایگزین در اختیار می گذارند چرا که این کلوپ ها هنوز به طور کامل از ورطه آزمایش بیرون نیامده اند. همچنین ممنوعیت تأمین پوشش بیمه ای برای مالکان کشتی که نفت ایران را حمل و نقل می کنند به طور قابل ملاحظه ای بازار نفت ایران را کاهش داده است.

3- بیمه های هواپیما
در دو هه گذشته، تحریم هایی که بر صنعت هواپیمایی ایران اعمال شده، خرید قطعات یدکی برای هواپیما ها را بسیار دشوار کرده و همین نکته می تواند امنیت پرواز ها را به چالش بکشد. چرا که در این مدت، عمر هواپیماهای ایرانی نیز بیشتر شده است.
متوسط عمر ناوگان هوایی ایران به 22 سال می رسد و برخی هواپیماها نیز از قبل از انقلاب تا کنون همچنان فعال هستند. از سال 2005 تا کنون، بیش از 700 مسافر ناوگان هوایی ایران در 13 سانحه هوایی جان سپرده اند.
این در حالی است که تحریم ها، خطوط هوایی خارجی را نیز یکی پس از دیگری از ایران خارج می کند و به این ترتیب گزینه های مسافران برای انتخاب خطوط هوایی محدود تر می شود.

4- رتبه اعتباری (Credit Rating)
یکی از مهمترین رویکردها پس از رفع تحریم ها، می بایست گرفتن Credit Ratings یا رتبه اعتبار از موسسات معتبر بین‌المللی باشد. تحریم‌های سال‌های گذشته این اجازه را نمی‌داد که موسسات معتبر دنیا شرکت‌های بیمه ایرانی را رتبه‌بندی کنند. موسساتی مانند S&P – MOODYS- FITCH و A.M. BEST که در دنیا معتبر هستند و بیمه‌گذاران و شرکای تجاری براساس رتبه‌ای که این موسسات تعیین می‌کنند به شرکت‌ها اعتماد کرده و همکاری می‌کنند. نداشتن رتبه اعتباری طی سال‌های گذشته موجب شد تا بیمه‌گران ایرانی در داخل کشور با خود ایرانی‌ها همکاری داشته باشند و ریسک‌های داخلی را پوشش دهند، به طوری که حتی بیمه‌گذاران داخلی هم نمی‌دانستند چه شرکت بیمه‌ای چه رتبه و شرایطی دارد. از طرفی با قبولی اتکایی یا صادرات خدمات بیمه‌ای به خارج از کشور، ارزآوری قابل توجهی برای ایران به دست خواهد آمد.

5- تحریم مستقیم برخی شرکت های بیمه
شرکت های بیمه که در تحریم های اعمالی از سوی اتحادیه اروپایی و آمریکا از آن ها نام برده شده است عبارتند از:
• بیمه مرکزی ایران
• شرکت بیمه ایران
• شرکت بیمه معلم
• شرکت بیمه ملت

6- دانش فنی و مدارک حرفه ای
شراکت و همکاری تنگاتنگ بین شرکت های بیمه داخلی و خارجی امری اجتناب ناپذیر است که ناشی از ذات این صنعت است. در مورد ایجاد این همکاری و شراکت مشکل از آنجایی بروز می کند که در دو حوزه دانش اکچوئری و بیمه اتکایی، کمبود دانش و ناکارایی در این صنعت به چشم می خورد.
بویژه در حوزه دانش اکچوئری که هم در حوزه بیمه های مستقیم و هم در حوزه بیمه های اتکایی جهت مدل سازی ریسک کاربرد دارد، دانش شرکت های بیمه پایین بوده و اهمیت چندانی هم به تربیت و جذب نیروهای متخصص داده نمی شود (همین امر یکی از دلایل بالا بودن ضریب خسارت شرکت های بیمه در بسیاری از رشته های بیمه گری است). علاوه بر این تحریم ها مانع اخذ این مدارک توسط کارشناسان و فعالان این صنعت شده است. این دانش ها مزایای ذیل را برای شرکتهای بیمه به همراه دارد:
• افزایش توان شرکت های بیمه در قیمت گذاری صحیح و سودآور محصولات و خدمات بیمه ای خود
• امکان طراحی و عرضه محصولات جدید بیمه ای و یا بومی سازی خدمات و محصولات بیمه ای نوین خارجی
• دستیابی به زبان مشترک جهت همراهی و همکاری با شرکتهای بزرگ بیمه خارجی.
• اخذ مدارک بین المللی مانند: CII، CAS، SOA.

ب- اثرات غیرمستقیم تحریم ها بر صنعت بیمه

1- کاهش درآمد و رکود اقتصادی
استراتژی تحریم، رشد اقتصادی و صنعتی ایران را کاهش داد، سرمایه گذاری های خارجی را محدود کرد، منجر به تضعیف ریال و افزایش نرخ تورم شد و تولید و صادرات نفت و گاز را کاهش داد. کاهش قدرت خرید مردم در طی دوران تحریم و حتی رویکرد شرکت های بزرگ تجاری که وجود تحریم باعث رکود کسب و کار آن ها شده و در نتیجه به دنبال کاهش هزینه های خود هستند، باعث کاهش ضریب نفوذ بیمه و از طرفی کاهش نرخ های حق بیمه توسط شرکت های بیمه به منظور جذب مشتریان شده است که منجر به ایجاد بازار بسیار رقابتی گشته و به وجود آمدن مشکلاتی برای شرکت های بیمه شده است.

2- تراکنش های مالی و SWIFT
بدون سوئیفت تجارت جهانی و سرمایه‌گذاری کندتر، پرهزینه‌تر و غیرقابل اعتمادتر می‌شود. اما پرفایده بودن این شبکه آن را به ابزاری برای اعمال تحریم‌های بین‌المللی تبدیل ساخته است. در سال 2012 و تحت فشار قوانین اروپا این سامانه مجبور شد تا دسترسی بانک‌های ایرانی تحت تحریم‌های اتحادیه اروپا را قطع کند. اگرچه برخی از بانک‌های محروم از خدمات سوئیفت توانستند با اجاره خطوط تلفن و فکس از همتایان خود در دوبی،‌ ترکیه و چین به انتقال پول بپردازند یا طبق گزارش دادستانی ترکیه بانک‌های تحریم‌نشده ایرانی را واسطه انتقال قرار دهند، این کار برایشان با کندی و هزینه فراوان صورت می‌گرفت. علاوه بر این، تحریم‌ها بانک‌های غربی را وادار کرد از انجام سایر کارهای بانکی با بانک‌های تحریم‌شده نیز خودداری کنند.
برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)
گزارش صندوق بین المللی پول اذعان می دارد، کاهش هزینه‌های مالی و تجاری در اثر اجرایی شدن برجام، باعث می‌شود که یک واحد درصد بر رشد اقتصادی افزوده شود و با «افزایش تولید نفت» و «دسترسی به دارایی‌های خارجی» نرخ رشد اقتصادی در سال 95 به 4 تا 5/ 5 درصد برسد. این گزارش تنها بیانگر نقطه مثبت کوچکی از تاثیر برجام بر آینده اقتصاد ایران و از این رو صنعت بیمه است. بندهایی از برجام به طور مشخص به رفع تحریم های بیمه ای اختصاص دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.
پیوست شماره 2: تحریم های بیمه ای اتحادیه اروپایی و آمریکا
تعهدات مربوط به تحریم ها که در پیوست شماره 2 برجام به آن ها اشاره شده است به دو بخش الف) اتحادیه اروپایی و ب) ایالات متحده آمریکا تقسیم بندی می شوند. بند 1 الی 3 مربوط به تعهدات اتحادیه اروپایی و بند 3 الی 7 مربوط به آمریکاست.
بند 1-1 پیوست شماره 2 برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در ارتباط با تحریم های مربوط به امور مالی، بانکداری و بیمه و بند 3 مربوط به آثار رفع این تدابیر توسط اتحادیه اروپایی است.
همچنین بند 2-4 پیوست شماره 2 برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در ارتباط با تحریم های مربوط به بیمه و بند 7 مربوط به آثار رفع این تدابیر توسط آمریکا است.
جدول شماره (2) نشان دهنده تحریم های اعمالی در زمینه بیمه و تعهدات اتحادیه اروپایی و آمریکا به صورت جداگانه پس از برجام است.

برنامه اجرایی برجام
ایران و گروه 5+1 تعهدات خود وفق برجام را بر اساس توالی مشخص شده در پیوست 5 اجرا خواهند کرد. نقاط عمده برای اجرا به شرح زیر می باشد:
الف- روز نهایی شدن، تاریخی است که در آن مذاکرات برجام میان گروه 5+1 و ایران جمع بندی شده، بی درنگ به دنبال آن، قطعنامه ای که این برجام را تایید می نماید به شورای امنیت سازمان ملل برای تصویب بدون تاخیر تسلیم خواهد شد (14 جولای 2015).
ب- روز قبول توافق ، نود روز پس از تایید این برجام توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، یا تاریخی قبل از آن که با رضایت متقابل اعضای برجام تعیین شود، خواهد بود که در آن، این برجام و تعهدات مندرج در این برجام عینیت خواهند یافت. از شروع این تاریخ، اعضای برجام فراهم آوردن ترتیبات و تمهیدات لازم برای اجرای تعهدات خود، وفق برجام را آغاز خواهند نمود (18 اکتبر 2015).
ج- روز اجرا، زمانی است که در آن، همزمان با گزارش آژانس مبنی بر راستی آزمایی از اجرای اقدامات ایران در زمینه هسته ای به نحو مندرج در بخش های 15.1 تا 15.11 پیوست 5، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده به ترتیب اقدامات مشروحه در بخش های 16 و 17 پیوست 5 را انجام می دهند و منطبق با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، اقدامات شرح داده شده در بخش 18 پیوست 5 در سطح سازمان ملل متحد انجام می شود.
د -روز انتقالی ، هشت سال پس از روز قبول، یا زودتر (در صورت تجویز آژانس) است که در آن تحریم‌های بیشتری برداشته خواهد شد و بخشی دیگر از محدودیت‌های هسته‌ای ایران هم لغو خواهد شد.