به گزارش ریسک نیوز، صنعت بیمه کشور به عنوان یکی از عمده‌ترین نهادهای اقتصادی مطرح بوده و فعالیت دیگر نهادها را پشتیبانی می‌کند. لذا کارایی بازار بیمه کشور نقش بسزایی در رشد و توسعه این صنعت خواهد داشت. عملیات بیمه‌های اتکایی به عنوان یک مکانیزم مناسب برای تقسیم و توزیع ریسک است. بنابراین ایجاد بستر لازم رقابت برای صنعت بیمه کشور مستلزم آن است که ساختار بازار بیمه‌های اتکایی نیز از کارایی لازم برخوردار باشد. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل بازار بیمه اتکایی ایران، بررسی ساختار آن از لحاظ رقابتی یا انحصاری بودن و مطالعه چالش‌ها و شناسایی موانع همکاری با بیمه‌گران خارجی می‌باشد. با توجه به این هدف، گزارش طرح پژوهشی حاضر در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول روند ظرفیت قبولی و نگهداری ریسک مورد بررسی قرار گرفت و همچنین به تحلیل آماری بازار بیمه اتکایی ایران پرداخته شد. اطلاعات مورد استفاده در این بخش از صورتهای مالی شرکتهای بیمه و بیمه مرکزی و سالنامه‌های آماری صنعت بیمه در طی سال‌های 1387 تا 1393 استخراج شده است. در بخش دوم، ساختار بازار بیمه اتکایی ایران و 34 کشور منتخب از نظر رقابتی یا انحصاری بودن مورد بررسی قرار گرفت. در بخش سوم چالش‌ها و موانع همکاری با بیمه‌گران خارجی شناسایی گردید و در نهایت در فصل چهارم جمع‌بندی مطالعات و پیشنهادات ارائه گردید. در این پژوهش با توجه به موضوعات مورد بررسی از روشهای مختلف استفاده شده است. به منظور آسیب‌شناسی و شناخت وضعیت فعلی بازار بیمه اتکایی ایران، از روش مطالعات کتابخانه‌ای و همچنین با استفاده از مصاحبه از نظر خبرگان بهره برده شد. به منظور تحلیل روند آماری متغیرهای اصلی بازار بیمه اتکایی مانند حق‌بیمه قبولی/ واگذاری، خسارت و ... از روشهای آماری استفاده شد و در نهایت با استفاده از شاخص انحصار هرفیندال- هیرشمن میزان انحصار در بازار بیمه اتکایی ایران محاسبه گردید. با توجه به مطالعات و بررسی‌های انجام شده در این طرح، نتایج زیر قابل دستیابی است: 1- اساساً ظرفیت نگهداری در شرکتهای بیمه باید به‌صورت درصدی از سرمایه و ذخایر آزاد شرکت‌ها تعیین شود. این درصد در کشورهای مختلف و بر اساس نوع رشته متغیر است. به طور مثال ظرفیت نگهداری شرکتهای بیمه در ایالات متحده 10 درصد حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته می‌شود. در صنعت بیمه ایران، براساس آیین‌نامه شماره 1/55 حداکثر ظرفیت نگهداری مجاز مؤسسه بیمه از هر بیمه‌نامه یا هر ریسک معادل 20 درصد سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری (به استثناء ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی) می‌باشد. اما ایراداتی نیز درخصوص نحوه محاسبه آن وجود دارد. یکی از این ایرادات و اشکالات این است که در محاسبه ظرفیت نگهداری شرکتهای بیمه باید سرمایه و ذخایر آزاد شرکتهای بیمه مبنای تعیین ظرفیت نگهداری باشد. این در صورتی است که نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری در شرکتهای بیمه بر اساس آیین‌نامه شماره 1/55، 20 درصد مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته‌ها و ذخایر فنی سهم نگهداری (به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی) در نظر گرفته می‌شود. ایراد این نحوه محاسبه این است که ذخیره خسارت سهم نگهداری که برای جبران خسارت ریسک‌های پذیرفته شده نگهداری شده است نیز به عنوان ذخایر آزاد در نظر گرفته شده و در محاسبه ظرفیت نگهداری دخیل می‌شود. با توجه به توضیحات ارائه شده، در این گزارش ابتدا ظرفیت مجاز نگهداری ریسک براساس آیین‌نامه و سپس براساس 20 درصد از حقوق صاحبان سهام محاسبه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت نگهداری ریسک محاسبه شده براساس آیین‌نامه در طی سال‌های مورد مطالعه از رشد متوسطی معادل 25.53درصد برخوردار بوده است. این رشد، ناشی از افزایش سرمایه پرداخت شده شرکتهای بیمه و افزایش اندوخته‌های قانونی و ذخایر فنی شرکتهای بیمه بوده است. محاسبه ظرفیت نگهداری ریسک بر مبنای 20 درصد حقوق صاحبان سهام از رشد متوسطی معادل 26.7 درصد برخوردار بوده است که حدود یک درصد از رشد متوسط ظرفیت نگهداری بر مبنای آیین‌نامه بیشتر بوده است. در خصوص ظرفیت مجاز قبولی شرکتهای بیمه نیز محاسبات براساس 10 درصد حقوق صاحبان سهام انجام شده است و سپس با ظرفیت مجاز قبولی اعلام شده توسط بیمه مرکزی، که براساس آیین‌نامه است، مورد مقایسه قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در صورتی که محاسبه ظرفیت قبولی ریسک بر مبنای 10 درصد حقوق صاحبان سهام باشد میزان ظرفیت قبولی شرکتهای بیمه کاهش می‌یابد. رشد متوسط ظرفیت مجاز قبولی شرکتهای بیمه غیردولتی طی سال‌های مورد مطالعه معادل 41.67 درصد بوده است که بخش عمده منابع مورد استفاده در محاسبه این ظرفیت، ذخایر فنی سهم نگهداری (به استثناء ذخایر خسارت معوق و ریاضی) می‌باشد. 2- بررسی نسبت‌های مالی یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیلگری مالی برای ارزیابی وضعیت و عملکرد شرکت‌ها است. لذا پس از بررسی ظرفیت نگهداری و قبولی ریسک توسط صنعت بیمه، عملکرد اتکایی شرکتهای بیمه و بیمه‌گران اتکایی طی سال‌های 1388 تا 1393 مورد ارزیابی قرار گرفت. نسبت‌های محاسبه شده در این بخش عبارتند از: 1-خسارت سهم نگهداری شرکتهای بیمه، خسارت دریافتی از بیمه‌گران اتکایی و نسبت خسارت، افزایش (کاهش) خسارت نسبت به سال قبل 2-درصد تغییر حق‌بیمه 3- نسبت واگذاری و نگهداری ریسک 4نسبت حق‌بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام 5-نسبت حق‌بیمه صادره به حقوق صاحبان سهام 6-شناسایی شرکت‌هایی که بیشترین میزان حق‌بیمه صادره/حق‌بیمه قبولی اتکایی/ واگذاری اتکایی غیر اجباری را داشتند. 7-شناسایی رشته‌هایی که بیشترین میزان قبولی اتکایی در آن‌ها صورت گرفته است. 8- نسبت حق‌بیمه نگهداری به حق‌بیمه مستقیم 9-نسبت حق‌بیمه قبولی به حق‌بیمه مستقیم 10-نسبت حق‌بیمه قبولی به حق‌بیمه واگذاری 11-نسبت حق‌بیمه واگذاری به حق‌بیمه مستقیم 12- شناسایی شرکت‌هایی که نسبت حق‌بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام آن‌ها از متوسط بازار بیشتر (کمتر) بوده و دارای بیشترین (کمترین) تعهدات نسبت به بیمه‌گذاران خود هستند. 13- شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر در بازار بیمه ایران (معیار شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر، حق‌بیمه قبولی اتکایی بیشتر نسبت به سایرین بوده است). 14-بررسی عملکرد بیمه‌گران اتکایی (بیمه مرکزی، شرکتهای بیمه اتکایی امین و اتکایی ایرانیان) در بازار اتکایی ایران و ... خلاصه‌ای از محاسبات انجام شده در گزارش به شرح جدول زیر می‌باشد: 8-نسبت حق‌بیمه نگهداری به حق‌بیمه مستقیم 9-نسبت حق‌بیمه قبولی به حق‌بیمه مستقیم 10-نسبت حق‌بیمه قبولی به حق‌بیمه واگذاری 11-نسبت حق‌بیمه واگذاری به حق‌بیمه مستقیم 12- شناسایی شرکت‌هایی که نسبت حق‌بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام آن‌ها از متوسط بازار بیشتر (کمتر) بوده و دارای بیشترین (کمترین) تعهدات نسبت به بیمه‌گذاران خود هستند. 13- شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر در بازار بیمه ایران (معیار شناسایی بیمه‌گر اتکایی برتر، حق‌بیمه قبولی اتکایی بیشتر نسبت به سایرین بوده است). 14-بررسی عملکرد بیمه‌گران اتکایی (بیمه مرکزی، شرکتهای بیمه اتکایی امین و اتکایی ایرانیان) در بازار اتکایی ایران و ... خلاصه‌ای از محاسبات انجام شده در گزارش به شرح جدول زیر می‌باشد: نتایج نشان می‌دهد که در طی بازه زمانی مورد مطالعه، در بین شرکتهای بیمه و بیمه‌گران اتکایی (به غیر از بیمه مرکزی) بیشترین میزان حق‌بیمه قبولی متعلق به بیمه ایران بوده است. در صورتی که اطلاعات مربوط به بیمه مرکزی را نیز لحاظ کنیم از نظر میزان حق‌بیمه قبولی، بیمه مرکزی در رتبه نخست و شرکت بیمه ایران در رتبه دوم قرار می‌گیرد. درصد تغییر در حق‌بیمه طی سال‌های 1388 تا 1393 نشان می‌دهد که حق‌بیمه صادره بازار بیمه مستقیم از رقم 46.886.876 میلیون ریال در سال 1388 با رشدی بالغ بر 31 درصد به رقم 205.670.176 میلیون ریال در سال 1393 رسیده است. بررسی شرکتهای بیمه نشان می‌دهد که شرکتهای بیمه میهن و امید و دی به ترتیب با رشد متوسط 2.18 و 0.95 و 0.81درصدی طی سال‌های مذکور بیشترین رشد و شرکتهای ملت و حافظ و پارسیان با رشد 0.16 و 0.19 و 0.29 درصد کمترین رشد را داشته‌اند. نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی طی سال‌های 1388 تا 1393 نشان می‌دهد که متوسط رشد حق‌بیمه صادره بازار از متوسط نرخ تورم در طول شش سال گذشته حدود 11 واحد بیشتر بوده است. عملکرد شرکتهای بیمه مستقیم از لحاظ خسارت پرداختی به بیمه‌گذاران و خسارت دریافتی از بیمه‌گران اتکایی به شرح جدول زیر می‌باشد: *مبنای نتیجه‌گیری، نسبت حق‌بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام می‌باشد. با محاسبه نسبت حق‌بیمه سهم نگهداری به حقوق صاحبان سهام در یک شرکت بیمه برای چندین سال و مقایسه آن با همین نسبت در سایر شرکت‌ها می‌توان توانایی شرکت در مقابله با خسارت‌های سنگین را ارزیابی کرد. نسبت مذکور برای شرکتهای بیمه مستقیم محاسبه شده و نتایج آن به شرح جدول زیر می‌باشد: 3- در بخش ساختار بازار بیمه اتکایی، رتبه‌بندی 40 شرکت برتر بیمه اتکایی بین‌المللی بر اساس خالص حق‌بیمه دریافتی بررسی شد. نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که شرکتهای مونیخ‌ری و سوئیس‌ری در سال‌های 2014 و 2015 بیشترین حق‌بیمه را در بازار بیمه اتکایی دریافت نموده‌اند. از لحاظ رتبه، شرکت بیمه اتکایی مونیخ‌ری در بین 40 شرکت بیمه اتکایی برتر جهان در مقام نخست قرار دارد و پس از آن سوئیس‌ری در مقام دوم و هانوفر ری در مقام سوم جای گرفته است. بررسی ساختار بازار بیمه اتکایی در ایران و 34 کشور جهان از نظر رقابتی یا انحصاری بودن براساس شاخص هرفیندال-هیرشمن نشان داد که ساختار بازار بیمه اتکایی در اکثر کشورهای مورد مطالعه از نوع انحصار مؤثر یا انحصار کامل و در واقع به‌شدت متمرکز است. در مورد ایران، گزارش S&P فقط شرکت بیمه اتکایی ایرانیان را به عنوان بیمه‌گر اتکایی کشور ایران لحاظ کرده است. براساس نتایج گزارش مذکور، ساختار بازار ایران انحصار کامل خواهد شد اما با توجه به اینکه تعداد شرکتهای بیمه اتکایی در ایران علاوه بر شرکت بیمه اتکایی ایرانیان شامل بیمه مرکزی و شرکت بیمه اتکایی امین نیز می‌باشد که در بین این سه بیمه‌گر اتکایی، بیمه مرکزی بیشترین سهم قبولی را دارد (به دلیل وجود اتکایی اجباری) لذا ساختار بازار بیمه اتکایی ایران انحصار چندجانبه سخت و متمرکز می‌باشد. 4- چالش‌ها و موانع همکاری با بیمه‌گران خارجی که در این پژوهش شناسایی شدند به شرح زیر می‌باشد: 1-تحریم: در زمان تحریم با دو مشکل مواجه خواهیم بود، یکی مشکلات مربوط به ظرفیت مالی است و دیگری مربوط به ایجاد شکاف دانش بیمه‌ای با دنیای خارج می‌باشد. معمولاً ظرفیت، مشکلی است که در کوتاه‌مدت خود را نشان می‌دهد و دانش، مشکلی است که در بلندمدت خود را نشان می‌دهد و هر دو به یک اندازه دارای اهمیت بالایی می‌باشند. 2-عدم وجود رتبه‌بندی اعتباری. 3- عدم انتقال مناسب دانش فنی: انتقال دانش فنی و آموزشی مهم‌ترین خدمات حاصل از قراردادهای بیمه اتکایی با خارج از کشور می‌باشد. تحریم یکی از دلایلی بود که ضعف دانش فنی را منجر شده است. دانش فنی به دو بخش تئوریک و دانش عملی تقسیم می‌شود. تحریم منجر به نقصان در دانش عملی بیمه گردیده است. 4-دور شدن از عرف بین‌الملل بعد از تحریم: در بازار اعتقاد به یک نرخ و شرایط خاص و بازه‌ای از نرخ‌ها برای پوشش ریسک‌ها وجود دارد. در شرایط فعلی نرخ و شرایط ما از عرف بین‌الملل فاصله گرفته و این امر هم با اساس کار تکنیکی بیمه‌ای مغایرت دارد و هم اینکه باعث می‌شود پس از شروع روابط با بازار بین‌الملل، دیگر بیمه‌گذار قبول نمی‌کند با نرخ و شرایط بالا ریسک خود را پوشش دهد و این فاصله گرفتن از عرف بین‌المللی یکی از مهم‌ترین چالش‌ها بعد از تحریم می‌باشد. 5-دسترسی ضعیف به نرم‌افزارهای محاسبه نرخ و شرایط: وجود نرم افزار در بازار بیمه برای محاسبه نرخ و شرایط مفید می‌باشد ولی در بازاری که فنی باشد. قبل از تحریم نرخ و شرایط از بازار بین‌المللی اخذ می‌شد و آن‌ها نیز با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته‌ای که در اختیار داشته‌اند این کار را انجام می‌داده‌اند و نرم‌افزارها را در اختیار بیمه‌گران داخلی قرار نمی‌دادند زیرا بخش محرمانه کار آن‌ها در همین قسمت نرم‌افزاری بوده است. آن‌ها در محاسبه نرخ و شرایط نتایج نرم‌افزاری را در کنار عوامل غیرفنی و غیرنرم‌افزاری قرار داده و سپس نرخ را اعلام می‌نمودند. 6-غیرفنی بودن بازار بیمه داخل: با رشد صنعت بیمه و ورود شرکتهای بیمه خصوصی به بازار بیمه کشور، انتظار می‌رفت تا نوآوری در بازار مشاهده شود، ضریب نفوذ بیمه افزایش یابد ولی این مورد شکل نگرفت و نتیجه این شد که شرکت‌ها تنها با نرخ‌شکنی کار همدیگر را می‌گیرند که این امر چالش بسیار مهمی برای صنعت بیمه کشور می‌باشد. 7-چالش عملیات بیمه‌گری در بازار داخل: مکانسیم اتکایی، مکانسیمی برای توزیع جهانی ریسک می‌باشد و قبل از توزیع این ریسک در سطح جهانی، شرکت بیمه مستقیم باید بتواند عملکرد بیمه‌گری درستی داشته باشد. متأسفانه شرکتهای بیمه‌ای ما در معرض ریسک می‌باشند و این ریسک در شرکتهای بیمه ناشی از عملیات بیمه‌گری نادرست می‌باشد به عبارتی عملیات بیمه‌گری شرکتهای ما ریسک‌زا می‌باشد و این مهم یعنی مسئله داخلی خودمان یکی از مهم‌ترین چالش‌ها می‌باشد. در شرایط فعلی عملیات بیمه‌گر مستقیم ریسک‌زاتر شده است. بیمه‌گر مستقیم به سمت برآورده کردن خواسته‌های بیمه‌گذار حرکت نموده است. پیش‌شرط توزیع مناسب جهانی ریسک، توزیع مناسب منطقه‌ای ریسک می‌باشد و پیش‌شرط توزیع مناسب منطقه‌ای، توزیع مناسب داخلی ریسک می‌باشد که ابتدای قدم یعنی توزیع مناسب داخلی ریسک در صنعت بیمه به درستی صورت نمی‌پذیرد. 8- ضعف تعامل با بازار بین‌المللی 9-عدم انطباق بیمه‌نامه با بازار داخل 10-کمبود نيروهاي متخصص با سابقه كار مناسب در صنعت بیمه براساس مطالعات انجام شده، پیشنهادات پژوهش به شرح زیر می‌باشد: 1- بازنگری فرمول محاسبه ظرفیت نگهداری و ظرفیت قبولی ریسک 2- پرورش نیروهای متخصص لازم 3- تقویت دانش بیمه‌ای و تخصص کارشناسان در جهت آنالیز بهینه ریسک 4- ایجاد زمینه ارتقاء مهارت کارشناسان داخلی و استفاده از توانایی‌های فنی 5- ایجاد زمینه اعزام کارشناسان صنعت بیمه کشور به خارج جهت افزایش توان تخصصی به طور آموزشی 6- طراحی و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت بین‌المللی 7- بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود کارشناسی اعم از دانشگاهی و مراکز پژوهشی برای تقویت دانش ارزیابی ریسک‌های مرتبط با صنایع بزرگ 8- استفاده از نیروی متخصص و ارائه آموزش‌های لازم با استفاده از فن‌آوری‌های به روز دنیا در زمینه مدیریت ریسک 9- توجه به امر تحقیق و پژوهش کاربردی در صنعت بیمه کشور 10- تأسيس كارگزاری اتكايي ايراني- وجود شركت كارگزار بيمه اتكايي مي‌تواند براي بازار اتكايي كشور مثبت و مفيد باشد. برای تأسیس شرکت کارگزاری باید از افرادی که تجربه اتکایی دارند استفاده نمود. شرکت کارگزاری فوق باید بتواند در سطح بین‌الملل فعالیت نماید زیرا ماهیت بیمه اتکایی با بازار بین‌الملل معنی پیدا می‌کند. تمایل صنعت بیمه به ارتباط با خارج از کشور می‌باشد و داشتن شرکت کارگزاری داخلی می‌تواند این مزیت را نیز داشته باشد که شرکتهای داخلی را به بازار خارج متصل نماید. یکی از راه‌کارهای مناسب در این زمینه استفاده از نام کارگزاران خارجی است و به عبارتی داشتن نمایندگی آن‌ها و دادن همان سرویس‌ها و خدمات کارگزار اصلی موجب افزایش دانش فنی کارگزاری داخل کشور به سبب ارتباط با کارگزار خارجی بزرگ نیز خواهد شد. 11- تدوین برنامه و چشم انداز 15ساله برای توسعه بازار اتکایی کشور با هدف تصاحب سهم معینی از کل پرتفوی اتکایی دنیا.